Schiedam als lichtend voorbeeld in de leegstandsaanpak

De detailhandel heeft het overal moeilijk vanwege de corona-lockdowns. Meer dan ooit worstelen binnensteden met groeiende leegstand. Opvallend genoeg heeft de historische binnenstad van Schiedam, die jarenlang bovenaan de lijstjes met leegstand prijkte, de juiste toon gevonden. Was er in 2013 nog meer dan 40 procent leegstand, inmiddels is dat naar 11 procent gezakt.

Voor de meeste panden die nu nog leeg staan, liggen de verbouwingsplannen en ideeën voor goed ruimtegebruik klaar. Geïnteresseerde ondernemers staan in de rij. Locatus noemt Schiedam inmiddels als lichtend voorbeeld. Wat is het ‘geheim’ van Schiedam? Wethouder binnenstad Marcel Houtkamp en Janet van Huisstede van DeWinkelmeiden weten het antwoord. 

Schiedammers Maken
De stad die in 2025 het 750-jarig bestaan viert, en inmiddels bijna 80.000 inwoners telt, heeft een paar unique selling points. De rijke jeneverhistorie is nog steeds zichtbaar in de binnenstad. De voormalige jeneverbranderijen en de 9 hoogste en deels nog werkzame molens ter wereld vormen nu het Dutch Distillers District. Die historie is actueel: de stad kent nog diverse succesvolle distillateurs van jenever, gin en likeuren. Daarnaast is er geen stad in Zuid-Holland die naar rato van het aantal inwoners zoveel kunstenaars kent. En last but not least is er een breed scala aan ‘makers’ in de stad: in de havens voeren producenten van scheepsmotoren tot gigantische windmolens de boventoon, en in de binnenstad gaat het meer over bijzondere ambachten, van juwelen- en modeontwerpers tot meubelbekleders. In 2016 verkozen Schiedammers het jaarthema ‘Schiedammers Maken’. Dit thema past zo goed bij Schiedam dat het inmiddels in de haarvaten van de gemeentelijke economische aanpak is doorgedrongen. Schiedam paart authenticiteit aan innovatieve makers en de stad wordt steeds levendiger.

Tal van regelingen
“Inmiddels ligt er een resultaat om trots op te zijn”, zegt Marcel Houtkamp: “We hebben er met visie, beleid, geld én een lange adem samen een mooie binnenstad van gemaakt. Alle maatregelen bij elkaar, zowel zoet als zuur, werpen nu hun vruchten af.’’ In 2012 stelde de gemeente een Binnenstadsvisie vast, om richting te geven aan een integrale ontwikkeling gericht op economische vitaliteit. “Dat is misschien een wat ambtelijke manier om te zeggen dat er werk aan de winkel was”, aldus Marcel Houtkamp, “letterlijk!” (tekst gaat verder onder de foto)

Wethouder Marcel Houtkamp voor de Korenbeurs, de groenste bibliotheek van Nederland (foto Sebastiaan Knot)

Al in 2008 startte gemeente Schiedam met het project Werk aan de Winkel om de leegstand in de hoofdwinkelstraten en de toenemende verpaupering tegen te gaan. Subsidies verleidden vastgoedeigenaren om te investeren in zowel de winkelruimtes, gevels, als de bovengelegen woningen die vaak de functie van opslagruimte voor de winkels hadden gekregen. Er werden zo meer dan honderd panden opgeknapt en even zoveel woningen toegevoegd. “Met de visie en het daarbij behorende programma voor de binnenstad kreeg onze aanpak samenhang en konden we de beschikbare middelen aan de juiste doelen besteden.” De gemeente kon investeren, mede door een bijdrage van het Fonds Schiedam Vlaardingen e.o.

Sinds mei 2017 kent Schiedam ook een Leegstandsverordening. “Vastgoedeigenaren moeten leegstand bij ons melden, waardoor we het gesprek aan kunnen gaan over goed ruimtegebruik van het pand. Daarnaast kunnen ondernemers en vastgoedeigenaren gebruik maken van stimuleringsregelingen voor de vestiging van ondernemingen die passen in het DNA van de stad en voor transformatie van panden in aanloopstraten. Voor een goede invulling van de ruimte bieden we via een subsidie ook de diensten van DeWinkelmeiden aan”, aldus Marcel Houtkamp.

Met jonge designers van Nederlandse kunstacademies bouwden we de winkels om tot creatieve plaatjes. Dat hielp ook de zittende ondernemers en langzaam kwam er weer meer publiek.

Kip-ei-verhaal doorbreken
Janet van Huisstede startte in 2013 met DeWinkelmeiden om het kip-ei-verhaal van de Hoogstraat te doorbreken: hoe bestrijden we de leegstand en maken we van winkelen weer een feestje? Van Huisstede: “Doordat er geen leuke winkels waren, kwam er ook geen winkelend publiek. In de economische crisis kregen startende ondernemers vrijwel altijd ‘nee’ van de banken. Tegelijkertijd lag er een ambitieuze visie van de gemeente en gebeurde er heel erg veel. Ik ben zelf nu 33 jaar ondernemer, en begeleid met mijn communicatiebureau veel uiteenlopende ondernemers. Dus juist op het praktische vlak kon ik iets toevoegen. Door een subsidie en later door een opdracht kon ik het project van DeWinkelmeiden uitrollen. Ik heb toen tal van vastgoedeigenaren benaderd met de vraag of ik de leegstaande, vaak opgeknapte, panden mocht gebruiken voor pop-ups. Het was echt pionieren.

Om binnen een dag een winkel in te kunnen richten, heb ik van alles tweedehands aangekocht: van paspoppen tot kledingrekken. Met jonge designers van Nederlandse kunstacademies bouwden we de winkels om tot creatieve plaatjes. Dat hielp ook de zittende ondernemers en langzaam kwam er weer meer publiek. Het was goed dat we uiteindelijk konden omschakelen van pop-up naar start-up, en nu naar door-starts en het aantrekken van al bewezen winkeliers uit andere steden.”

80 ruimtezoekers
DeWinkelmeiden werkt aan een gezonde mix van ruimtegebruik met de 4 C’s: commercieel, cultureel, creatief en culinair. Inmiddels heeft Van Huisstede zo’n 45 winkels van nieuwe ondernemers voorzien en doorstartende ondernemers naar grotere panden begeleid. “Ik stem regelmatig af met Schiedammers wat voor soort winkels ze hier willen hebben: ‘Waarvoor kom jij naar de binnenstad?’. Dan ga ik gericht op zoek. Op dit moment heb ik anderzijds een lijst van zo’n 80 ruimtezoekers. Die kunnen niet allemaal in een winkel landen, dus help ik ze – als het ondernemers met een meerwaarde voor Schiedam zijn - ook op weg naar andere panden, soms net even buiten de binnenstad.” Van Huisstede neemt ondernemersplannen, exploitatiebegrotingen en marketingplannen door om de betrouwbaarheid van de ondernemer te doorzien, loodst ze door de stad om mogelijkheden te bekijken, helpt ze bij onderhandelingen met de vastgoedeigenaren, en helpt ze zo nodig bij het aanvragen van subsidie bij de gemeente.

Door schouder-aan-schouder op te trekken, hebben we resultaten geboekt.

Intensieve samenwerking
De integrale aanpak werkte en de kentering zette door. De Hoogstraat, 570 meter lang, 220 panden van 167 vastgoedeigenaren, kent nu weer tal van aantrekkelijke winkels waar winkeliers zichtbaar producten op maat maken. “DeWinkelmeiden is één van de partners in de binnenstad”, aldus Marcel Houtkamp, “Daarnaast hebben we namens de ondernemers een actief Centrummanagement, dat de belangen van ondernemers vertegenwoordigt en activiteiten organiseert. Samen met de Rabobank, D&S Vastgoed en het Centrummanagement startten we SHOP, een ondernemersplatform gevestigd aan de Hoogstraat.”

“Al deze inzet vraagt natuurlijk om intensieve samenwerking van alle betrokken partijen”, stelt Janet van Huisstede. “Gelukkig organiseert de gemeente elke maand een Pandenoverleg. Naast betrokken ambtenaren binnenstad, economie, horeca en vergunningen schuift daar ook de centrummanager aan. Voor het succes van de activiteiten van DeWinkelmeiden is dit overleg van groot belang. Door schouder-aan-schouder op te trekken, hebben we resultaten geboekt.” 

Ondermijning
Belangrijke items in de overleggen zijn niet alleen de kansen bij het opknappen van panden of het aantrekken en ondersteunen van nieuwe ondernemers. Van Huisstede: “Waar eerst de focus lag op vulling van panden, zijn we nu heel kritisch op de kwaliteit van de ondernemers en hun producten. En het moet een ambachtelijke en innovatieve bijdrage zijn aan een levendig centrum. Sommige vastgoedeigenaren maakt het nog steeds niet uit welke invulling er komt, waardoor een eenzijdig aanbod dreigt. Denk aan nagelstudio’s, kappers, beautysalons… Dat is een zorg. Het is ook in het belang van de vastgoedeigenaren om te kiezen voor kwaliteit. Daarom wordt er nu ook gewerkt aan een vereniging van vastgoedeigenaren zodat zij onder andere ook elkaar kunnen aanspreken.” Marcel Houtkamp vult aan: “Ik kan mij voorstellen dat in de komende periode het thema ondermijning belangrijker wordt. De gemeente heeft daar natuurlijk dwangmiddelen voor, maar het is in de eerste plaats een verantwoordelijkheid van de vastgoedeigenaar.”

Zicht op Schiedam (foto Jan van der Ploeg)

Lange adem loont
In de afgelopen tien jaar is er enorm geïnvesteerd in de historische binnenstad van Schiedam. Mede dankzij een donatie van €10 miljoen van het Fonds Schiedam Vlaardingen e.o. werd en wordt veel opgepakt. Er kwamen nieuwe trekkers in de stad: de Havenkerk werd een evenementenlocatie, en in de Korenbeurs kwam de aansprekende hoofdvestiging van de groenste bibliotheek van Nederland. Het Stedelijk Museum Schiedam, centraal gelegen aan de Hoogstraat, ondergaat nu een intensieve verbouwing en opent feestelijk op 14 mei. Het Jenevermuseum is eveneens met tal van vernieuwingen bezig en de diverse horeca-hotspots trekken een breed publiek van binnen en buiten de stad. De aanpak van de kades van de Lange Haven valt bij velen in de smaak. De steigers trekken nu veel meer pleziervaart aan, waaronder waterfietsen en sups. “We pakken ook door met de inrichting van de Hoogstraat”, vertelt Marcel Houtkamp, “Deze zomer staan de verlichting, bestrating en vergroening van de Hoogstraat op het programma.” Ondertussen bouwt Schiedam binnen tien jaar zo’n 7.000 nieuwe woningen in en rond de binnenstad. Daar komen onder andere jonge gezinnen op af, die genieten van de vele winkeltjes en het historische centrum. Kortom: het gaat de goede kant op met Schiedam en zijn ondernemers. Een lange adem loont.

Hoofdfoto: Janet van Huisstede van DeWinkelmeiden (foto Rijnmond)