VNG-voorzitter Jan van Zanen: 'Duurzame steden is meer dan alleen bouwen'

Het favoriete Duurzame Ontwikkelingsdoel van de voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en burgemeester van Den Haag, Jan van Zanen, is nummer 11, Duurzame steden en gemeenschappen. “Dat gaat ook over mensen en hun omgeving. Als gemeenten hebben we afspraken gemaakt om dat doel te bereiken. Je kan het als overheid niet alleen.”

In zijn werkkamer in het Haagse stadhuis zijn alle kleuren van de Sustainable Development Goals (SDG’s) ofwel de Duurzame Ontwikkelingsdoelen wel aanwezig. In twee grote vitrinekasten zijn diverse cadeaus te zien die hij in zijn leven heeft mogen ontvangen in diverse functies, zoals oud-burgemeester van Amstelveen en Utrecht. Op de vloer ligt een Haags matje, gekregen als burgemeester van Den Haag. Aan de muur prijken ook ingelijste aandenkens aan zijn kleurrijke verleden en op een kastje aan de muur staan foto’s van vele werkbezoeken.

De burgemeester is erg sociaal bewogen, dat blijkt niet alleen uit de contacten die hij maakt, waar hij ook de cadeaus aan overhoudt, zijn joviale houding, zijn interesse in mensen, de gave om namen te onthouden, maar ook uit hoe hij er voor de hele stad wil zijn. Juist in Den Haag waar de kloof tussen arm en rijk een van de grootste van het land is. Hij vindt dat alle doelen, waaronder ook geen armoede, geen honger en geen ongelijkheid vallen, het halen waard zijn. “Het is een stip aan de horizon. Die bereik je misschien niet, maar het geeft wel de richting aan waar je naartoe moet.” Het halen van de doelen ziet hij als vanzelfsprekend: “Dat hoeft niet duur of elitair te zijn. Het mooie is dat we door deze doelen allemaal dezelfde taal spreken, niet alleen over de wereld, maar ook als verschillende sectoren.

Gemeenten 4 Global Goals
Zijn VNG is vanaf het begin bezig met de doelen. Er is de campagne Gemeenten 4 Global Goals, hiervoor zijn handreikingen verschenen voor gemeenten. “Je hebt altijd een aantal koplopers, er doen nu zo'n 120 gemeenten mee”, zegt Van Zanen. Tijdens het VNG-congres zijn prijzen uitgereikt aan gemeenten die bijzondere dingen hebben gedaan rond de doelen. Verder zijn er afspraken met bouwers gemaakt over natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen. Dat raakt niet alleen SDG 11, maar bijvoorbeeld ook 15, Leven op het land. “De VNG moet het goede voorbeeld geven en dat doen we met de campagne en het ondertekenen van het klimaatakkoord”, zegt de VNG-voorzitter.

Durf te experimenteren en te mislukken. Juist zo komen we verder.

Waar gaan de gemeenten dan voor? “Dat zijn vier thema’s: inclusief, veerkrachtig, veilig en duurzaam. En dan niet of, of, of, maar en, en, en. Ik zal ze uitleggen. Mijn stelling is: van delen word je rijk. Niet delen leidt tot ellende en gedoe. Je moet delen waar je goed in bent en waar je veel van hebt. Dat geldt voor individu en samenleving, maar ook voor gemeenten. Zorgen dat iedereen kansen heeft en kan meedoen. Dat speelt het meest op lokaal niveau. Hier om de hoek moet het gebeuren”, aldus Van Zanen.

Weerbaar
De coronacrisis heeft volgens de VNG-voorzitter laten zien dat mensen spontaan heel weerbaar blijken te zijn. “Ik heb helemaal in het begin 300 mensen gebeld die corona hadden. Ik moest improviseren, kon niks, wilde wat. Ik kreeg bevestiging van de meest vreselijke verhalen over niet bij eenzame ouders kunnen. Het mooiste was het antwoord van een student op de vraag: hoe kom je aan eten en drinken? Bij hem op de galerij woont een meneer van 92 die de boodschappen haalde, 92 jaar en die haalt boodschappen voor een student. Mooi toch? Nu met de crisis door de oorlog in Oekraïne zie je ook dat weerbaarheid en veerkracht hard nodig zijn.”

Gemeenten gaan ook voor de Duurzame Ontwikkelingsdoelen. Maar dat gaat niet zomaar, volgens Van Zanen: “Daar hebben we het Rijk bij nodig. Die moet gemeenten meer beleidsruimte geven. Dat vergt ontkokering en nieuwe systemen. Het kan niet zo zijn dat je duurzame energie opwekt en dan moet betalen om het kwijt te kunnen. Daarnaast hebben gemeenten financiële ruimte nodig, want voor een paar is het best spannend door de afgelopen coronajaren”, betoogt Van Zanen. Nog belangrijker vindt hij dat gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk één overheid moet zijn. “Doe niet alsof we elkaars concurrenten zijn, maak het vanzelfsprekend en treedt gezamenlijk naar buiten.”

Begin kleinschalig
De VNG denkt als vertegenwoordiger van alle gemeenten in het groot, toch is de oproep van de voorzitter: begin kleinschalig. Als burgemeester van Den Haag ziet Van Zanen hoe inwoners elk op hun eigen manier bijdragen aan de SDG’s. “Neem nu al die kledingwinkels, tweedehands mag je ze niet meer noemen, dat is nu vintage, hergebruik is beter voor het milieu. Op werkbezoeken kom ik ook geweldige initiatieven tegen, bijvoorbeeld om voedselverspilling tegen te gaan. Stichting Broodexpres & dienstverlening voorziet dagelijks 250 gezinnen in Den Haag Zuid-West van retourbrood. Een man haalt het op bij supermarkten en bakkers en deelt het uit aan mensen die het nodig hebben.”

Als burgemeester kan hij amper kiezen uit de vele initiatieven in de stad, maar toch noemt hij er nog een: “Onlangs bezocht ik de 75-jarige volkstuinvereniging Florence Nightingale, een prachtige groene oase midden in de stad. De tuinwinkel wordt volledig gerund door leden, allemaal keurige mensen die nadenken over hoe ze een positieve bijdrage leveren aan milieu en maatschappij.”

Zijn persoonlijke missie: “Op een eenvoudige en geloofwaardige manier uitleggen hoe alle SDG’s met elkaar verbonden zijn, waarom we aan deze agenda moeten werken en hoe we de doelen samen kunnen realiseren”, zegt de burgemeester. “Van kinderen tot ouderen, en van bedrijfsleven tot politiek, de urgentie en samenhang van de doelen moet voor iedereen begrijpelijk zijn. Als je dat duidelijk kunt vertellen, komen we een heel eind”, zegt Van Zanen. Over de haalbaarheid van de doelen is hij optimistisch: “Ik geloof niet in moralistisch gedrag of bangmakerij. Wel moeten we zorgen dat we de doelen op tijd halen. Uitstellen naar 2035 of 2040 heeft geen zin. Gemeenten, organisaties en burgers wil ik de ruimte bieden om nu met de SDG’s aan de slag te gaan.”

Meer nodig dan bewustwording
Om de Duurzame Ontwikkelingsdoelen daadwerkelijk te halen tegen 2030, is er volgens Van Zanen meer nodig dan bewustwording. Vernieuwing brengt de doelen dichterbij. “We moeten een beroep doen op vernieuwers in alle sectoren, bij de overheid en in het onderwijs. Op universiteiten, hogescholen en regionale opleidingscentra barst het van de prachtige ideeën. Ik word heel blij van jonge mensen en al hun verrassende oplossingen. Daar zouden bedrijven en overheden meer mee moeten doen. Durf te experimenteren en te mislukken. Juist zo komen we verder”, betoogt Van Zanen.

De VNG-voorzitter heeft mede daarom na de verkiezingen in maart direct actie ondernomen: “Ik heb iedere gemeente aangeschreven om de Duurzame Ontwikkelingsdoelen op te nemen in hun collegeprogramma”, zegt hij. Zijn voormalige gemeente Amstelveen heeft goed geluisterd en een raadsprogramma geschreven rond die doelen. Zijn huidige gemeente Den Haag heeft op het moment van het interview nog geen nieuw college, dus ook geen nieuw programma. “Maar uiteraard heb ik alle partijen wel op het hart gedrukt ze mee te nemen en ik hoop ook dat ze dat doen.”

Dit artikel is afkomstig uit het DGBC-Magazine Toekomstbouwers.