Is Manhattan de voorspeller van de kantorenmarkt in Nederland?
De recente turbulentie op de Amerikaanse vastgoedmarkt, met kantoren die voor een fractie van hun waarde worden verkocht en worden gezien als wat retail in het vorige decennium was, roept vragen op over de toekomst van Europese vastgoedinvesteringen. Vergelijkingen met de crisis van vijftien jaar geleden worden getrokken. Maar hoe relevant is deze vergelijking voor Nederland? En welke perspectieven hebben verschillende belanghebbenden? Vastgoedfinancieringexperts Roel van de Bilt en Rob Wismans praten in deze tweewekelijkse bijdrage de lezers van VJ bij over de laatste belangrijke ontwikkelingen in de vastgoedsector.
De crisis van vijftien jaar geleden, met haar bankproblemen, werkloosheid en leegstand kende hele andere factoren en parameters dan de uitdagingen van nu. En het is wel van belang de ogen niet te sluiten voor de ontwikkelingen in andere landen, niet omdat de vastgoedmarkt hetzelfde is, wel vanwege de invloed op beleggers en financiers die nu eenmaal internationaal opereren. Maar laten we vooral ook blijven kijken naar de Nederlandse markt.
Renteontwikkelingen van de afgelopen jaren en het vooruitzicht naar mogelijke renteverlaging (of juist nu weer het uitblijven ervan) hebben hun effecten op prijzen, financierbaarheid en investeringsbereidheid. Investeringsvolumes lagen vorig jaar op een zeer laag niveau en ook voor dit jaar verwachten we geen directe opleving. Daarbij speelt die internationale markt zeker ook een rol. De recente rapporten van JLL en C&W geven relevante marktdata waarin we overigens ook een stabiel en acceptabel niveau van leegstand zien en huurprijzen die op niveau blijven, zij het dat toplocaties een stevige stempel drukken op deze ratio’s.
Levendige werkomgeving
De structurele ontwikkeling naar hybride werken hebben we vele jaren geleden reeds ingezet in Nederland (in tegenstelling tot de VS) en ondanks de enorme versnelling door Covid en de tegenbeweging in de periode erna, blijven huurders op zoek naar het gebalanceerde evenwicht. Een evenwicht waarin huurders, nog meer dan in het verleden, op zoek zijn naar aantrekkelijke kantoorlocaties met goede bereikbaarheid, een levendige werkomgeving met goede kantoor- en andere faciliteiten voor haar medewerkers.
Wederom is het een kwaliteitsvraagstuk met daarnaast ook mismatch in vraag en aanbod. Huurders genoeg die interesse hebben in nieuwe mixed-use kantoorlocaties op goed bereikbare locaties en daarmee hun aantrekkingskracht naar goede medewerkers willen behouden. Huurders die verder moeten en willen denken over het belang van een gereduceerde CO2-footprint van hun personeel (Paris proof). En als die kantoren beschikbaar zijn, wordt voor efficiënte meters ook goed betaald. Dus misschien ook wel een momentum (zie ook Coen van Oostrom (Edge) vindt dit een perfect moment om te investeren in de kantorenmarkt) voor de ontwikkelaars met potentieel mooie (her)ontwikkellocaties voor de nieuwste kantoorconcepten. Maar het vergt investeringsbereidheid, financierbaarheid, creativiteit en durf om die uitdaging aan te gaan. En het verleden leert dat dat meestal met horten en stoten gaat.
Correctie ja, maar overbodigheid nee
De prijs moet betaald worden voor kwaliteitsmismatch en investeringsvolume gevonden worden die nodig is voor deze nieuwe of te transformeren kantoren en hun verduurzaming. Dramatische Manhattan-voorbeelden zijn niet meteen ons voorland, maar een verdere prijscorrectie op kantoren op verkeerde locaties of met verouderde (bouw)concepten is niet onlogisch. Gelijktijdig waarde toekennen aan de juiste locaties en bouwplannen gaat het weer aantrekkelijk en rendabel maken om te investeren in de toekomst. In die zin herhaalt de geschiedenis zich. Een goede benchmarktransactie zou de burger moed geven.
Roel van de Bilt en Rob Wismans zijn partner bij vastgoed financieringsadviesbureau Debta en delen tweewekelijks hun kennis van de markt met de lezers van VJ en schrijven over belangrijke actuele ontwikkelingen.
Laatste nieuws
- 12-06-2024 11:22 De Jonge: ‘Ik heb het fundament gelegd en hoop dat mijn opvolger kiest voor continuïteit’
- 12-06-2024 11:17 Marja Appelman positief over Mona Keijzer als minister
- 12-06-2024 11:14 Retief Viljoen head of finance bij Orion Investment Partners
- 12-06-2024 10:30 Achmea Real Estate koopt 108 woningen in Nijmegen
- 12-06-2024 09:49 Hoop in corporatieland: de tweede en laatste kans overeenkomst en tijdelijke verhuur aan urgentiegevallen toch nog (tijdelijk) bruikbaar
- 12-06-2024 09:43 Twintig minder faillissementen in bouw in mei
- 12-06-2024 09:29 Anji Logistics huurt 22.712 m2 in Tilburg
- 12-06-2024 09:29 Mona Keijzer wordt nieuwe minister van Wonen
- 12-06-2024 09:14 B&W keurt investeringsnota ontwikkeling Buikslotermeerplein Amsterdam Noord goed
- 12-06-2024 09:03 Van der Vorm Vastgoed tekent voor property management door C&W van retailportefeuille
- 12-06-2024 08:55 Door 7,45 miljoen euro rijksbijdrage worden 741 woningen in Rotterdam versneld gebouwd
- 11-06-2024 19:33 AT Capital en 3W real estate sluiten huurovereenkomst met Hema in voormalige V&D Haarlem
- 11-06-2024 15:21 Aarding Thermal Acoustics huurt ruim 1.500 m2 kantoorruimte in Nunspeet
- 11-06-2024 15:02 Geen enkel gebouw 100 procent compliant aan EU-Taxonomy
- 11-06-2024 15:00 Bouwinvest Residential Fund koopt 41 eengezinswoningen van Dura Vermeer
- 11-06-2024 14:32 Cornelissen Transport tekent voor ontwikkeling en realisatie van 30.000 m2 logistiek centrum
- 11-06-2024 14:14 Bun krijgt supermarkt geleverd van Greentree, Greystar koopt woningen
- 11-06-2024 12:59 Opstapeling landelijk en gemeentelijk middenhuurbeleid brengt grote onduidelijkheid
- 11-06-2024 12:46 DG BZK Chris Kuijpers: 'Het fundament is gelegd, nu is het een kwestie van continueren'
- 11-06-2024 12:30 HDO Groep vindt duurzaam bouwen niet zo ingewikkeld
- 11-06-2024 12:29 'Ondanks gemeentebeleid is Amsterdam aantrekkelijkste stad voor hotelinvesteringen'
- 11-06-2024 12:29 Marja Appelman (BZK): ‘Nieuwe minister moet saai en voorspelbaar zijn’
- 11-06-2024 12:26 Lonneke Zuijdwijk toegetreden tot landelijke directie Heijmans Vastgoed
- 11-06-2024 12:20 Sander ter Beek treedt toe tot directieteam AM
- 11-06-2024 12:05 Dierenwinkel Maxi Zoo opent tweede winkel in Nederland
- 11-06-2024 10:49 Naar een klimaatneutrale industrie met de Verordening voor een nettonulindustrie: Europa leider in Cleantech?
Reacties
Om te kunnen reageren moet u zijn ingelogd. Klik hier om in te loggen.